اين گروه با سلاح علم و دانش مبارزه با جهل و بيسوادى را آغاز نمودند و بعنوان پيشاهنگان نور عليه ظلمت فرهنگ را در اين سامان پى افكندند و با تحمل مشقات فراوان و با مقابله با سختيها دانش متداول زمان را به علاقمندان انتقال دادند و همچنين بر روان كسانى درود بفرستيم كه در راه نيل به اين هدف مقدس كمكهاى مالى نموده و وسايل آموزش در اختيار افراد مستعد و دانش پژوه قرار دادند، هر چند تاريخ تأسيس نخستين مكتب و شناسائى اولين مكتبدار در شهر ما مقدور نيست بطور مسلم تدريس قرآن در مساجد يا در خانه مكتبداران صاحب علاقه همواره داير بوده است و هنوز هم كم و بيش داير است كه اكنون توسط زنان اداره مىشود. از آنجا كه تا كتابتى نباشد خواندن به مفهوم منظور صورت نمىپذيرد، دور نيست كه نوشتن نيز در بعضى از اين مكتبها تعليم داده مىشده است.1 مكتبى كه خواندن و نوشتن را فقط به پسران تعليم مىداد مانند بسيارى از جاهاى ديگر در مسجد تشكيل مىشده است تا اينكه براى حفظ حرمت مسجد شخص خيرى عمارتى نسبتاً كافى براى مكان مكتب وقف نمود، اين عمارت در مسير اولين خيابان شمالى جنوبى قرار گرفت، گويا دو سه مترى از يك گوشه آن مانده است علاوه بر آن مقدار پنج جره آب قنواتين = قناتين شور و شيرين شهر زارچ و بيش از پنج قفيز (5هزار مترمربع) زمين مزروعى بر مكتب وقف نموده بودند كه مكتبدار كشت و زرع نمايد و از محصول آن امرار معاش نمايد. اين مقدار آب و زمين براى اعاشه يك خانواده متوسط آن روز كافى بود و عاملى بود كه فرزندان فقرا نيز در صورت تمايل در مكتب پذيرفته شوند و شاهد صادقى است بر ميزان علاقمندى مردم ما به دانش آموزى و تعليم و تعلم كه آسودگى خيال معلم و رفاه او را ضمن مطالب ذكر شده منظور داشتهاند و اين كمكها باعث آن نبود كه بمناسبتها، تعارفى مكتبدار فراموش گردد. حدود صدسال پيش داير كردن مكتب بسيار آسان بود و مخارج چندانى براى دايركننده آن پيش نمىآورد كما اينكه هنوز هم مكتبهاى تعليم قرآن كه مكتبدار آن زنها مىباشند در خانهها تشكيل مىگردد. مكتبخانه از خود فرش نداشت هر كودكى جهت نشستن خود يك تشكچه از منزل مىآورد و آن تشكچه:ها هميشه جاى كودكان را معين مىنمود، از حصير و پلاس كهنه و تشكچهها دور تا دور اطاق مكتب كنار ديوار مفروش مىشد و شاگردان روى آنها مىنشستند.